پایان نامه چاپ شیوه ای در نگهداری، انتقال و اشاعه اطلاعات

پایان نامه چاپ یکی از اساسی ترین و مؤثرترین شیوه های نگهداری، انتقال و اشاعه اطلاعات

مقدمه:

در سراسر تاریخ افراد بشر همواره درپی بهبود توانایی خویش برای دریافت و جذب اطلاعات درباره محیط پیرامون خود و افزایش سرعت، وضوح و تنوع در انتقال مربوط به خود بوده اند. آنان کار برقراری ارتباط را با استفاده از اشارات سر ودست و علایم صوتی آغاز کردند. و برای انتقال پیام های خود به توسعه و تکمیل یک رشته ابزار غیر لفظی پرداختند : موسیقی ، رقص ، طبل ، آتش های نشانه ، نقاشی و دیگر نماد های ترسیمی مانند پیکتوگرام از این دسته اند. در پی پیکتوگرام ، ایدئوگرام که اهمیت ویژه ای داشت ، زیرا به بیان موضوعی یا اندیشه انتزاعی کمک می کرد. اما آنچه به نوع بشر در دنیای حیوانی، یک موقعیت ممتاز بخشید تکامل زبان بود. که به ارتباط انسانی ، رسایی و دقت بخشید. تمام این ابزارهای ارتباط که هم زمان از آنها استفاده می شد، درفرآیند تشکل افراد به صورت جامعه و برای بقاء آنان ابزاری ضروری بود.

خط، دومین پیشرفت و دستاورد عمده بشری، به کلام ، دوام و بقاء و به جوامع استمرار بخشید. خط یا نوشتن ، که همانا استفاده از نشانه های نموداری برای توصیف منظم زبان گفتاری است، به نظر برخی صاحب نظران موثرترین رویداد در سراسر تاریخ فرهنگی و یکی از بزرگترین دستاوردها در تاریخ تمدن است . عصر پیش از تاریخ با اختراع خط پایان یافت و آدمی از تاریکی آن دوره به روشنی تاریخی پای نهاد و نوشته هایی برجا گذاشت و تصویر روشن یا روشنتری از خود و پیرامون خود به آیندگان نشان داد. خط ابزاری بود برای نگاه و حفظ داشتن هرگونه پیام و یا اطلاع در زمان حال و آینده و ابزرای برای از میان برداشتن موانع برسر انتقال ، حفظ و نگهداری دانسته های بشری و استمرار جامعه انسانی بود. سومین دستاورد بزرگ تاریخ بشری که تاریخ عصر ارتباطات نوین از آن آغار می شود ، اختراع چاپ بود فنی که در چین در قرن هشتم میلادی و در اروپا در قرن پانزدهم پدید آمد. سرانجام این امکان به وجود آمد که تعداد زیادی از نسخه های یک کتاب بدون توسل به جریان پر زحمت نسخه برداری دستی تهیه شود. و همچنین چاپ تا اندازه زیادی سرشت روتدها و رویدادهای تاریخی را نیز تغییر داد، زیرا دانش و اطلاعات تا آن زمان در اختیار افراد محدودی بود و اختراع چاپ این حصار را شکست. فراوان بودن کتاب ، میل به سوادآموزی را که تا قرن شانزدهم تقریباً بخش های گسترده ای از جوامع شهری در برخی از کشورها را در برگرفت برانگیخت.

اختراع ماشین چاپ ، مشکل دیرین آزادی اندیشه را پدید آورد . زیرا تغییرات به راحتی و بدون ابراز مقاومت از سوی پاسداران مذاهب و عقاید سیاسی رخ نمی داد ، درست آنگونه که سقراط بهای فاسد کردن جوانان را با زندگی خود پرداخت. و یک سانسور سنتی توسط پاسداران مذهب به کتابها و مطبوعات غیر ادواری اعمال می شد.

همینطور نیز این چشم انداز که اندیشه های خطرناک بتواند به نحوی گسترده در سراسر کتابهای چاپی جریان یابد موجب اقداماتی پیشگیرانه شد. چاپخانه ها تنها با داشتن پروانه کار اجازه فعالیت داشتند و پیاپی کارشان توقیف می شد یا اینکه واقعاً از میان می رفتند.

در قرن هفدهم به دنبال کتاب ، جزوه و سپس روزنامه ها پدید آمد با اختراع و رواج چاپ ، تولید کتاب و انتشار روزنامه های جهان شاهد پدیده ای بود که از آن به عنوان انفجار اطلاعاتی یاد می کنند. پدیده ای که به کمک تکنولوژی حرکت سیل آسایی داشته می باشد. چاپ از زمان رواج عمومی آن در قرن شانزدهم در اروپا تا سالهای اخیر که سده بیستم به پایان رسیده است. به مدت چند قرن تنها ابزار موثر و کارآمد نشر بود، اما اکنون این حکومت بلامنازع و انحصاری بی رقیب چاپ درهم شکسته است و راه ها و ابزارهای دیگری به سدت آورده و عرصه های فعالیت آن دگرگون شده است.

فناوریهای جهان امروز، چاپ را به عرصه تازه ای کشانده که با گذشته متفاوت است چاپ و نشر هم اکنون دستخوش تحولاتی است که رهاوردهای نظام اطلاعاتی و ارتباطی ، دم به دم بر شتاب آن می افزاید. به طوری که هم اکنون از دو مفهوم نشر چاپی و نشر غیرچاپی سخن به میان می آید . تحولات اطلاعاتی و ارتباطی شرایطی ایجاد کرده است که می توان اثر منتشر کرد، اما از چاپ استفاده نکرد. در این تحقیق برآنیم که بیشتر به جنبه ی نشر چاپی و تحولاتی که از آغاز تاکنون با آن مواجه بوده بپردازیم.

1- اپیتوگرام (PICTOGRAM) رسم یا نقاشی روی سنگ یا دیوار مربوط به دوران باستان یا پیش از تاریخ است.

2- ایدئوگرام (IDEOGRAM) یک تصویر یانماد که نمودار یک چیز یا یک فکر است.

چاپ و نشر کنونی جهان، با همه گستره و پیامدها و تأثیرهایش، در تداوم آن رویداد است.

چاپ در اروپا، مقارن با عصر رنسانس، که دوره تولد دوباره فرهنگی اروپاست، ظهور کرد. نخست اروپاییان، و سپس مردم سایر نقاط جهان، این امکان را به دست آوردند که پیام خود را تا جایی که بْرد رسانه جدید (اثر چاپی) اجازه می دهد، به دیگران برسانند. پیدایش این رسانه، سرفصل تحولی است بسیار عمیق و همان گونه که قبلاً گفتیم، عده ای عنوان انقلاب دوم فرهنگی تاریخ بشر را بر آن نهاده اند.

اختراع یا ابداع چاپ را به یوهانس گوتنبرگ نسبت می دهند، هر چند که به تأکید و تصریح عده ای از صاحبنظران، همه اصول ، قواعد، اجزاء و حتی ابزارهای چاپ، پیش از گوتنبرگ و در عصر گوتنبرگ، برای اروپاییان شناخته شده بوده است. تا جایی که اطلاعات ما اجازه می دهد، گوتنبرگ، چاپگر آلمانی، نخستین کسی در اروپا بود که برای هر حرف قطعه فلزی جداگانه ای در نظر گرفت، قطعه ها را برای ترکیب کلمات مناسب کنار هم قرار داد، بر آنها مرکب مالید، بر ورقهای کاغذ فشرد، و به این ترتیب چاپ را متداول کرد. روشی که او رواج داد تا چند قرن تغییر اساسی نکرد و تقریباً به همان صورت اولیه به کار رفت، تا آنکه تحولات فنی و پیشرفتهای عکاسی تأثیرهای دگرسازی در چاپ گذاشت.

گوتنبرگ درعصر شکوفایی فرهنگی اروپا زندگی می کرد، در دوره ای گلبار و در فضایی که میل به آموختن دانش و معرفت به اوج خود رسیده بود. او نیاز فرهنگی عصر خویش را خوب تشخیص داد و امکاناتی را که می شناخت خوب به خدمت گرفت. حروف الفبا که فنیقیان حدود 1500 ق.م. در نواحی اطراف مدیترانه رواج داده بودند و در تمدنهای شکوفای یونان و روم به خدمت گرفته شده بود، پس از اصلاحاتی، و پس از گذشت حدود 3 هزار سال، تقریباً به صورت الفبای جدید لاتینی در اختبار گوتنبرگ بود. کاغذ خوب و مناسب که در چندین تمدن شرقی و غربی صنعت آن به بهترین وجه پیشرفت کرده بود، در دسترس بود. مرکب هم شناخته شده و رایج بود، و حتی در آلمان به طور وسیع به کار می رفت. ابزارهای ضروری دیگر هم در دسترس قرار داشت. گوتنبرگ به این ترتیب توانست، البته با نبوغ و ابتکار و شناخت دقیق، این اجزاء را درست با هم جمع کند و چاپ را پدید آورد.

او نخست حروف متحرک و جداگانه را از چوب ساخت. در پایه های حروف سوراخ تعبیه کرد و از درون آنها سیم گذراند و حروف را به هم بست. سپس به حروف چاپی مرکب مالید و با دستگاه فشار بر کاغذ فشرد. بعدها حروف را از سرب ساخت، اما چون سرب هم مناسب از کار درنیامد، آلیاژی از سرب، قلع و آنتیموان به وجود آمد که تا قرنها نیازهای چاپ به روش حروفی را برآورده می ساخت. گوتنبرگ قالب حروف را از برنج ساخت، که برای تولید و تکثیر حروف مناسب بود، و در ترکیب و کیفیت مرکب هم تغییراتی داد.

گوتنبرگ با همان ابزارها روزانه بین 300 تا 500 برگ چاپ می کرد. اولین کتابی که می گویند او خود چاپ کرده است، کتاب مقدس 42 سطری است که به کتاب مقدس گوتنبرگ معروف است. متخصصان احتمال می دهند وی چند اثر دیگر را پیش از کتاب مقدس چاپ کرده است. در هر حال، چاپ کتاب مقدس را حدود 1450 آغاز کرد، اما سرانجام به کمک همکارش پیترشفر پس از پنج سال در 1455 م. پایان یافت.

اختراع گوتنبرگ ظرف مدتی نسبتاً کوتاه، حدوداً 40 سال، در کشورهای عمده اروپایی رواج یافت. آلمان، ایتالیا، فرانسه، هلند، و انگلستان از جمله نخستین کشورهای اروپایی بودند که چاپ در آنها رایج شد.

تحول چاپ پس از گوتنبرگ رونید کند داشت و تا سده هفدهم تغییر عمده ای در آن رخ نداد. از سده هفدهم به بعد، که انقلاب صنعتی دامنگستر شد و تقریباً در همه عرصه های زندگی رسوخ کرد، در فنون وابسته به چاپ، مانند تولید ابزارها و تجهیزات ماشینی، تولید کاغذ و مرکب، و حروفچینی تغییرات تازه ای رخ داد. پیشرفت صنعتی سبب شد که هزینه تولید و مصالح چاپ کاهش یابد و بهای تمام شده کتاب عملاً ارزانتر شود. با ارزانتر شدن کتاب، مردم توانستند کتابهای بیشتری بخرند، و از این رو صنعتی شدن به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر رشد فرهنگی تأثیر گذاشت.

در سده هجدهم و در ادامه عصر انقلاب صنعتی، چاپ نیز به رشد تدریجی خود ادامه داد. از آغاز سده نوزدهم تحولات چاپ سرعت گرفت. در 1803 ماشینی اختراع شد که کاغذ را به صورت طوماری (رْل) تولید می کرد. حدود 1810 چاپ استوانه ای اختراع شد. در 1830 از ماشین بخار و نیروی آن در چاپ استفاده شد. حدود 1845 چاپ روتاری(روتاتیو = دوّار) رواج یافت و سرعتی که دستگاههای روتاری به بار آورد، چاپ را در مسیر تازه ای انداخت. از نیمه دوم همین قرن به بعد، پیشرفتها و تحولات عکاسی دگرگونیهایی در چاپ به بار آورد که به کار بردن واژه انقلاب برای آن مبالغه آمیز نیست. در سده بیستم و بویژه پس از جنگهای جهانی اول و دوم، چاپ دستخوش تحولاتی تازه و پی درپی شد و به عصر جدیدی راه یافت. تحولات تازه تر فنون عکاسی، خودکار شدن صنعت، پیشرفتهای الکترونیک، ظهور رایانه، یکی پس از دیگری، بسرعت بر چاپ تأثیر گذاشت. حروفچینی نوری، ماشینهای خودکار چاپ ، دستگاههای تفکیک و چاپ رنگ از جمله رهاوردهای پیشرفت صنعتی سده بیستم در زمینه چاپ بود. ترکیب رایانه و حروفنگاری نوری، عملاً شیوه حروفنگاری را زیر و زبر کرد و سرعت حروفنگاری را به حد سرسام آور 3 هزار حرف در ثانیه رساند. کاربرد لیزر و دستگاههای لیزری در همه مراحل چاپ، دقت، سرعت و کیفیت را، که سه عامل بسیار مهم در چاپ است، به گونه بی سابقه ای افزایش داد. شیوه افست خشک، روشهای الکترواستاتیکی و الکترومغناطیسی در چاپهای سیاه و سفید و رنگی از دیگر رهاوردهای اخیر است. ترکیب روشهای جدید چاپ با امکانات تصویری تلویزیونی و سرعتهای رایانه ای، تواناییهایی به جامعه بخشیده است که هرگاه بخواهد می تواند از این امکانات برای مقاصد فرهنگی به بهترین وجه ممکن، با حداکثر سرعت، و با کیفیت مناسب استفاده کند. در سالهای اخیر رواج چاپ دیجیتال (رقومی) با سرعت و دقت کم نظیر آن، فنّاوری چاپ را بکلّی دگرگون کرده است. چاپ اکنون با همه امکانات، تجهیزات، روشها و تجربه هایش به مرحله ای رسیده است که از دیدگاه عده ای نقطه اوج تلقی می شود، و چشم انداز تغییر و تحول بیشتر، نه در این عرصه ها، بلکه در عرصه های دیگری امکانپذیر انگاشته می شود. تحولات اخیر در رسانه های ارتباطی، اطلاعاتی، و دیداریشنیداری ، نقش چاپ را اکنون جداً به مبارزه می خواند.

تاریخچه تحول چاپ در ایران

ورود چاپ به ایران، سرفصل تحول فرهنگی عمده ای در این کشور است. بدون چاپ، پیشرفت در عرصه های آموزشی، فرهنگی و علمی ممکن نبود.

چاپ، بدان گونه که نقش از صفحه چوبی حکاکی شده بر کاغذ انتقال یابد، یعنی همان فنی که از دیرباز در چین رایج بود، به احتمال در قرن هفتم هجری قمری، در عصر ایلخانیان به ایران راه یافت. ظاهراً خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی، وزیر مغولان، نخستین کسی در تاریخ ایران است که از فنّ چاپ منسوب به چینیان و از طریق رواج آن در میان اقوام زردپوست سخن به میان آورده است. گیخاتوخان برای تأمین نیازش به پول نقد، در 693 ه . ق . دستور داد پول کاغذی (چاو) را، به همان شکلی که در آن زمان در چین رواج داشت، چاپ کنند. این پول در چاپخانه تبریز چاپ شد و در همان سال به گردش درآمد. البته مردم پول کاغذی (اسکناس) را نپذیرفتند، و به تبع آن چاپ کلیشه ای به مدت چند قرن در ایران منسوخ باقی ماند

در 953 ه .ق. نسخه ای از تورات به خط راشی (=عبری فارسی) در استانبول چاپ شد. در 1027 ه .ق. کشیشی مسیحی شاه عباس را با حروف چاپی فارسی و عربی آشنا ساخت. شاه عباس به موضوع علاقه مند شد و گویا از او خواست که چاپ را وارد ایران کند. حروف چاپی نخستین بار در 1038 ه . ق. حروف چاپی عربی و فارسی ، همراه با دستگاه ساده و ابتدایی چاپ، در جلفای اصفهان در اختیار فرقه مسیحیان کَرًمِلی بوده است.

نخستین کتاب چاپی در ایران، کتابی است به زبان ارمنی که 180 سال پس از اختراع چاپ گوتنبرگ، در 1051 ه .ق./1641 م. در جلفای اصفهان و به کوشش کشیشان ارمنی چاپ شد. این کتاب شرح احوال مقدسان و عده ای از روحانیان مسیحی بود که در 705 صفحه و با ابعاد 5/25 × 18 و به صورت دو ستونی چاپ شده است ... و ساختن همه وسایل چاپ کتاب مذکور، حتی کاغذ آن ... پس از سه سال کار خستگی ناپذیر به دست همان کشیشان انجام گرفته است.